Zadruga je seoska zajednica dobara, koja je bila prisutna među mnogim slovenskim plemenima, a najviše među Južnim Slovenima. Zadrugu je najčešće sačinjavalo nekoliko generacija, jedne ili više porodica, sa najstarijim članom na čelu (đed ili starac), čije mišljenje su svi uvažavali. Važnija pitanja su se rešavala na zajedničkim okupljanjima, koja su se nazivala sabor, zbor, savet, veće (staroslovenski: vetьe, ruski: veče).


Svi članovi zadruge, najčešće oko 30 osoba, su živeli zajedno i obrađivali zajedničku zemlju, koju niko nije mogao samostalno naslediti. Zadruga se sastojala od nekoliko kuća, jedne glavne i nekoliko okolnih u kojima su živeli mlađi bračni parovi. Pošto je zadruga bila zasnovna na patrilinearnom sistemu, devojka koja bi se udala, napuštala je očevu zadrugu i prelazila u zadrugu svoga muža. Zadruge su bile ujedinjene u župu, a nekoliko župa je sačinjavalo slovensko pleme. Na čelu plemena je stajao vrhovni knez, koji se u Južnih Slovena nazivao župan.



Zadruge su nestale krajem 19. veka, a od nekih većih zadruga su nastala sela. Mnogo današnjih sela na Balkanu ima koren u zadrugama, a veliki broj ih nosi ime osnivača. Naselja koja potiču iz zadruga se mogu prepoznati po nazivima koji imaju nastavke poput: -ivci, -evci, -inci, -ci, -ane, -ene, itd.


U Srbiji, Bosni i Bugarskoj su se zadruge najduže održale, najverovatnije zbog turske vlasti. Sloveni su imali veće izglede da opstanu ujedinjeni u zadruge, nego pojedinačne porodice. U Srbiji su zadruge opstale sve do početka 20. veka, a u zapadnoj Bugarskoj do kraja 19. veka. Smatra se da su prodor novčane privrede i razvoj individualizma najviše uticali na raspad slovenskih zadruga.


Danas u svetu ima oko 800 miliona ljudi koji posluju preko svojih zadruga. Preko 90 miliona članova evropskih zadruga, zajednički grade svoju tržišnu i ekonomsku silu. Zadruge sa svojim članstvom, predstavljaju treću svetsku ekonomsku silu. Povezani u Međunarodni zadružni savez, jači su od većine država i multinacionalnih kompanija. To seljaci uvek treba da imaju na umu kada su u dilemi da li im treba zadruga ili ne.





Marko Bogojević, dipl. inž. agroekonomije